منبع: قطع (کتاب). به اندازه طول و عرض کتاب و هر نوع نشریه، قطع گفته میشود. هدف از آن رواج اندازههای مختلف برای کتاب، بهمنظور استفاده آسانتر یا متناسب با نوع کاربرد کتاب است.
در سالهای آغازین پیدایش چاپ، قطع رایج کتابهای چاپی همانند نسخههای خطی بود. ولی، بهتدریج، چاپکنندگان کتاب دریافتند که استفاده از اندازههای مختلف در بهبود کار مؤثر خواهد بود. آلدوس مانوتیوس (۱۴۴۹-۱۵۱۵)، چاپگر ساکن ونیز، نخستین کسی بود که به نقش و اهمیت قطع کتاب در میزان استفاده از آن پی برد. اندازه ابداعی او برای کتاب، هم حمل و نقل آن را آسان میساخت و هم هزینههای چاپ را کاهش میداد. قطع مورد استفاده او، قطع وزیری بود که جانشین قطع سلطانی شد.
امروزه، قطع کتاب نشاندهنده تعداد دفعات تاشدن کاغذ در چاپخانه نیز هست که منجر به تشکیل ورقهای کتاب میشود. بهطور مثال کاغذ دوورقی با چهار صفحه در قطع رحلی، چهارورقی با هشت صفحه در قطع وزیری، و هشتورقی با شانزده صفحه در قطع رقعی برابر است.
در حال حاضر، رایجترین قطع برای کتاب، در همه جا، قطع وزیری است که ابعاد آن از ۱۳×۲۰ تا ۲۰×۲۶ سانتیمتر متغیر است. قطع رقعی با ابعاد ۱۵×۲۲ و قطع جیبی با ابعاد ۱۱×۵/۱۶ سانتیمتر از دیگر قطعهای رایج محسوب میشود. معمولا در چاپ کتابهای هنری و نفیس از قطع رحلی و برای کتابهای کودکان از قطع خشتی استفاده میشود. باید توجه داشت ابعاد ذکر شده برای هر قطع تقریبی است و در برخی منابع اندازههای متفاوتی ارائه شده است.
اندازه طول در اندازه عرض اوراق نسخه است. اندازه قطع کتاب در تمدن اسلامی بسیار متنوع بوده است ولی مهمترین و معمولترین اندازههای قطع کتابها عبارتند از:
قطع سلطانی(تیموری):
اندازهای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتابهای خطی در ایران رواج یافت که به این جهت آن را قطع تیموری نیز میگویند. طول و عرض تقریبی آن ۴۰×۳۰ سانتیمتر است.
قطع رحلی:
این قطع را به این جهت رحلی میگویند که هنگام خواندن کتاب قطع رحلی، آن را بر روی چهارپایه چوبی – یعنی رحل – قرار میدادهاند. قطع مزبور دارای اندازههای تقریبی زیر است:
* رحلی کوچک: طول ۴۲، عرض ۲۷ سانتیمتر.
* رحلی متوسط: طول ۵۰، عرض ۳۰ سانتیمتر.
* رحلی بزرگ: طول ۶۰، عرض ۳۰ سانتیمتر. عموماً نسخههای کتابهایی چون قرآن مجید، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی که در مجالس و محافل قرائت و خوانده میشده ، با این قطع بوده است.
قطع رقعی:
اندازه قطعی است به طول و عرض تقریبی ۱۹×۱۰ سانتیمتر.
قطع وزیری:
این قطع در گذشته دارای سه اندازه کوچک (به طول و عرض تقریبی ۲۱×۱۵)، (متوسط ۲۴×۱۶) و (بزرگ ۳۰×۲۰) بوده است.
قطع خشتی:
از کهنترین قطعهای نسخههای خطی است به طول و عرض همسان و برابر.
قطع بیاضی:
نسخهایی است که از جانب طول آن باز و بست میشده و شیرازهبندی آن از طرف عرض اوراق بوده که در میان نسخهنویسان و کتابسازان به بیاض شهرت داشته است، قطع بیاضی منسوب است و مخصوص به بیاضها که بیشتر کتب ادعیه، زیارات و مجموعههای ادبی (که به غرض اشخاص فراهم میآمده) به هیأت مذکور صحافی و جلد میشده است.
قطع بغلی:
این قطع که معادل قطع جیبی بزرگ در روزگار ماست. دارای طول و عرض تقریبی ۷×۵ سانتیمتر بوده است.
قطع جانمازی:
با اندازه تقریبی طول ۱۲ و عرض۷٫
قطع حمایلی:
قطعی بوده است به طول و عرض ۱۲×۶ سانتیمتر. وجه تسمیه این قطع به حمایلی، این است که نسخههایی را که در قطع مزبور بوده است به صورت حمایل روی لباس زیرین میآویختهاند.
۴۵ دیدگاه. ارسال دیدگاه جدید
سلام و درود بر شما.باآرزوی موفقیت.
ممنون از اینکه به من مطلبی آموختید
سلام
خسته نباشید
مطالبتون خیلی خوب بود
بیشتر به خاطر هم فامیل بودن خواستم باهاتون آشنا شم
خیلی خوشحالم از آشناییتون
موفق باشید ….
[…] پست در تکمیل چند پست قبلی و مختصر اطلاعات اندازه ها و قطع کتاب هاست. در این جدول […]
خوب بود mer30
با سلام و دعای خیر
مطالب این صفحه بسیار جالب بوده و در خصوص آشنایی با انواع قطع کتب مفید میباشد. موضوعات برای اینجانب مفید و کارساز واقع گردید و از شما تشکر و سپاسگزای مینمایم. در پناه حق پاینده باشید.
عالی بود، خدا خیرتون بده. به یه دانشجوی بدبخت زبان کمک کردین معنیه “قطع وزیری” رو هم بفهمه.
چرا اندازه دقیق را نمینویسید
سلام. لطفا درباره قطع مناسب کتابهای علمی کودکان اگر چیزی میدانید بنویسید یا اگر امکان داشت برایم بفرستید
موفق باشید.
سلام
امیدوارم زنده و شاداب باشید
خوب بود ولی کمی ناقص بود متشکرم
خسته نباشید منو از یه مشکل بزرگ نجات دادید واقعا ممنون خیلی مفید بودید
وبلاگتون خیلی خوبه
عالی بود کمک خیلی خوبی بود
بسیار متشکرم
با سلام از شما به خاطر این مطالب ارزشمند ممنونم.
سلام خوب بود.
گسترش اطلاعات را گسترش بدهید.متشکریم می شود بفرمایید کدام قطع برای کدام موضوع، مناسب است؟مثلا برای یک کتاب نقد و بررسی علمی درباره ی شعر،چه قطعی خوب است؟حتما جواب بدهید چون کتاب من در دست چاپ است.ممنونم
عالی بود
سلام از مطلبتون خیلی ممنونم.کاش در مورد برخی قطع های قدیمی نظیر وزیری بیاضی و… بیشتر توضیح می دادید.
با تشکر شهاب
با سلام و خسته نباشید!
اگر مقدور باشد لطف بفرمایید تصویری از هریک از قطع های کتاب نیز بگذارید.
اینها یک سری اطلاعات نظری هستند که شاید درعمل وقتی بخواهیم قطع کتابی را که دستمان است تشخیص دهیم زیاد به کارمان نیاید و باز دچار مشکل شویم.
لطفا اگر مقدور است، مضایقه نفرمایید.
با احترام.
با عرض سلام
کتابی هستش که توش مسئول روابط تمام سازمان و ادارات معرفی کنه؟
با تشکر
مننون ولی این طوری که شما در مورد چاپ کتاب به این راحتی حرف می زنین، راحت نیسته . یک عمر طول می کشه تا یک کتابو چاپ کنین.
ممنون از شما
مدتها بود که دنبال اطلاعاتی درباره اندازه قطع کتابها می گشتم. نکات جالبی بود. فقط یک سوال دارم بر طبق یکی از جملات وبلاگ کاریکلماتور ناب http://www.karikalamatornab.persianblog.ir که نوشته بود : یک متر کتاب قهوه ای خرید. به نظر شما در این مورد قطع کتاب توفیری دارد؟!
[…] همین رابطه: راهنمای قطع (اندازه) کتاب ها واگذاری پیگیری امور انتشارات به بخش […]
باسلام
فکر نمی کنید که اگه پایین مطالبتون مطلبی هم را جع به نگهداری کتاب بود بهتر بود *
خیلی سایت خوبی برای من نوجوون بود از دست معلم ریاضی راحت شدم
سپاسگزارم.
خیلی مطالب خوبی بود
برای درس ریاضی خوب بود و عالی بود
عالی بود
بسیار ممنون و سپاسگزارم بسیار کارآرمد
بسیار سپاسگزارم
پسرم یه تحقیق داشت در این مورد
موفق باشید
سلام. اگر متخصص یا مطلع در شناخت قطع کتابها هستید، توجه دارید که قطع رقعی ۲۲ * ۱۴ است و اشتباه تایپی داشته اید. و اگر …
درود بر شما که در فرهنگ غنی ایران زمین گامی بلند در شکوفایی این نشر و توضیح ِ بلیغ، برداشته اید، به نوبه خودم از شما تشکر می کنم و سپاسگزارم.
مزدیسنا اوستا
خیلی ممنون .
سلام واقعا بدردم خورد خیلی ممنون. خیلی لازمش داشتم
خیلی مفید و سودمند بود
با تشکر
خیلی عالی بود
ممنون خیلی عالی بود
ممنون ازمطالب جالب تون
ممنون پسرم!
مثل ماه سایت زیباست
سلام.درود بر شما.میخواستم بدونم که شما درباره ی قطع جیبی هم چیزی میدونید؟اگر میشه ان را هم در بین قطع های دیگر بگذارید.خیلی ممنون.
بسیار عالی بود،استفاده کردم. اگر قیمت تمام شده ی چاپ هر قطع هم اطلاع بدید واقعا ممنون میشم.با تشکر
Hi
Thanks, for your guides