انتشار آنلاین خبر در نشست های خبری؛ آری یا خیر؟! (۲)

PR_Online_News2بدون هیچ مقدمه ای بخش دوم “انتشار آنلاین خبر در نشست های خبری؛ آری یا خیر” را تقدیم می کنم. پُست حاضر، پاسخ خبرنگار خبرآنلاین به سؤالات حرفه؛ روابط عمومی است که در نشست خبری به صورت آنلاین خبرها را منتشر کرد و موجب نارضایتی سایر خبرنگاران شد. چنانچه شما خواننده گرامی سابقه این یادداشت را ندارید، پُست گذشته را مطالعه فرمایید.

 

 

استفاده کردن از پاسخ سؤالی که خبرنگار دیگری آن را مطرح کرده است آیا مجاز است یا اخلاقی نیست؟

 

در تشریح پاسخ این پرسش باید چند چیز را تفکیک کرد. اول این که “استفاده” در این جا یعنی چه؟ فرض می گیریم منظور از این کلمه در این جمله، یعنی: نسبت دادن سئوال خبرنگار دیگری به خودمان! و در نتیجه، پاسخ پاسخگو هم، جواب به سئوال رسانه خودمان معنی خواهد یافت.

 

بهتر است اول نگاهی به قانون درباره نسبت دادن باطل و به دور از راستی برخی از گزاره ها به خود یا دیگری بیندازیم. موضوعی که قانون به آن نام “سرقت ادبی” داده است.

 

در تبصره یک ذیل بند ۱۲ از ماده ۶ قانون مطبوعات بحثی درباره سرقت ادبی مطرح شده و در همین قانون نیز برای آن مجازات تعیین شده است: سرقت ادبی عبارت است از نسبت دادن عمدی تمام یا بخش قابل توجهی از آثار و نوشته‌های دیگران به خود یا غیر ولو به صورت‌ترجمه.

 

می بینیم طبق قانون، سرقت ادبی درباره “نوشته و آثار” صدق می کند و لابد، آثار به “آثار مکتوب” تعبیر می شود. زیرا در صورتی که قرار بود اثری را به “گفته های” دیگران نسبت دهند، این عنوان باید دقیقا شرح داده می شد، مثلا می نوشتند “سرقت ادبی یعنی نسبت دادن آثار شفاهی، سخنرانی، نوشته و …” چون عموما در حقوق با قاعده تفسیر مضیق به مسایل نگاه می شود، به دلیل عدم آوردن قید شفاهی، قهرا مراد از آثار، آثار نوشتنی و مکتوب است.

 

پس می بینیم از لحاظ حقوقی، سئوال دیگران که با اغماض می توان آن را “اثر شفاهی” دانست، در چتر حمایتی قانون مطبوعات قرار نگرفته است. اینطور می توان نتیجه گرفت از لحاظ قانونی، نسبت دادن سئوال دیگران به خود، در یک نشست مطبوعاتی، هر چه به آن بگوییم، ولی “سرقت ادبی” نمی توانیم نام بگذاریم. به عبارت دیگر، اگر “استفاده” را “نسبت دادن پرسش خبرنگار دیگر” به خود بخوانیم، کار غیرقانونی نکرده ایم و می دانیم هر چه غیرقانونی نباشد، لاجرم غیرمجاز نیز نخواهد بود.

 

اکنون اگر در پس پرده قانون، به منبع دیگری به نام “عرف” اشاره کنیم، باید به شکل دیگری به این پرسش نگاه کرد: استفاده کردن از پاسخ سوالی که خبرنگار دیگری آن را مطرح کرده است آیا مجاز است یا تنها اخلاقی نیست؟

 

به قول علما، باید در این باره، قائل به تفکیک شد. تفکیک از باب اینکه آیا ما به عنوان خبرنگار در محل و زمان پرسش خبرنگار دیگری از مصاحبه شونده، حاضر هستیم؟ آیا خودمان را معرفی کرده ایم؟ آیا در زمان خدمت هستیم؟ آیا مصاحبه شونده آگاهی دارد که ما نیز پاسخ او را می شنویم؟

 

اگر پاسخ به این پرسشها، مثبت باشد، یعنی اینکه یک مصاحبه شونده در منظر و مرآی من خبرنگار، با همکار دیگری، گفت و شنیدی را انجام داده است و آن خبرنگار همکار من و آن مصاحبه شونده نیز اطلاع دارند که من هم خبرنگارم و در حین انجام کار هستم. در این صورت، قطعا به دلیل اینکه همکار سئوال کننده من، مالک و صاحب سخنان پرسش شونده نیست، من هم می توانم و مجازم از اطلاعاتی که در حین انجام کار، به من وارد می شود (پاسخی را می شنوم)استفاده کنم.

 

این کار نه تنها غیر اخلاقی نمی تواند باشد، بلکه وظیفه من به عنوان خبرنگار یک رسانه مثلا سریع الانتشار، این است که زودتر از دیگران اطلاع رسانی کنم و ارزش افزوده “تازگی خبر” خود را نسبت به سایر رسانه ها، بیشتر کنم. ولی همانطور که گفتم، شرط آن این است که من خبرنگار، در حین انجام شغلم که مصاحبه کننده و مصاحبه شونده نسبت به این موضوع آگاهند، آشکارا به اطلاعاتی که بین دو نفر دیگر تبادل می شود، دسترسی داشته باشم. معنی مخالف این گزاره، این است که در صورت عدم وجود هر یک از این شرایط، یعنی خبرنگار نبودن من، یا در حین کار نبودن من شونده سوم، یا عدم آشکار بودن نحوه دریافت اطلاعات من (فال گوش ایستادن- شنود کردن و …) که منجر به عدم اطلاع پرسشگر و پاسخگو از قصد و نیت من خواهد شد، قطعا این کار نه تنها اخلاقی نیست، بلکه در برخی مواقع، قانون به آن، حساس است و تحت عنوان شنود و افشای اطلاعات برای آن جرم انگاری کرده است.

 

مبنای این نحوه پاسخگویی اینجانب، یک اصل بسیار اساسی در عالم ارتباطات و گردش آزاد اطلاعات است: هیچ کس مالک اطلاعات منتشر شده در ملاء عام و منظر و مرآی عمومی نیست. یعنی خبرنگاری که در منظر و مرآی من خبرنگار، با کسی پرسشی می کند و پاسخی می شنود، مالک آن پرسش و پاسخ نیست و نمی تواند به بهانه اینکه “من اول این سئوال را پرسیدم” پاسخ آن فرد پاسخگو را مال و ملک طلق خود بداند. بدیهی است در صورتی که این پرسش و پاسخ، شکل متن رسانه ای به خود بگیرد و منتشر شود، به عنوان اثر معنوی دارای ارزش حقوقی خواهد بود و مالک آن نیز، خبرنگار اول پرسشگر خواهد بود.

 

تفکیک سوم در این فرض آن است که خبرنگاری، از دیگری سئوالی می پرسد، بعد پاسخ را در فضای مکتوب یا سایبر منتشر می کند. در صورتی که من آن پرسش یا پاسخ استفاده کنم و به خود نسبت دهم؛ قطعا مشمول تعریف فوق الذکر در باب سرقت ادبی شده ام. ولی در صورتی که از پاسخ استفاده کنم، ولی ظرفی که آن پاسخ را در آن منتشر می کنم (گزارش، خبر، مصاحبه و …) متعلق به خودم باشد و پاسخ آن پاسخگو، تنها بخشی از این مطلب شمرده شود، قطعا اجباری به معرفی خبرنگار یا رسانه ای که این پاسخ در مقابل پرسش او، شکل گرفته، ندارم.

 

البته اگر کسی این کار را دهد و منبع گزاره های کوچک خبری خود را در یک متن بزرگتر مانند گزارش یا خبر تلفیقی و … ذکر کند، قطعا گزارش او پر خواهد شد از اسامی رسانه ها. یا فرض کنید یک لید تاریخی در خبر خود درباره موضوعی می خواهید بیاورید که بنیان اصلی این لید، مربوط به پرسش و پاسخی در ۵ سال پیش است. اگر منبع خبر ذکر شود ولی زمان انجام مصاحبه مطرح نشود، چه بسا با تکذیب رسانه ای که عنوان شده روبرو شود، مگر اینکه زمان انتشار منبع قبلی نیز ذکر شود که در این صورت از ارزش تازگی مطلب که در دست انتشار است، خواهد کاست.

 

دوستی و آشنایی خبرنگاران با یکدیگر چه ارتباطی با هماهنگی در انتشار خبر دارد؟

 

دوستی و آشنایی خبرنگاران، یک شمشیر دولبه است. یعنی اگر از منظر مخاطب و اصل “گردش آزاد اطلاعات” به آن نگاه کنیم، هم چالش است و هم فرصت. ابتدای جنبه مثبت و فرصت آن را نگاه کنیم. دوستی و آشنایی خبرنگاران و به بیان امروزی، تشکیل شبکه اجتماعی، ولو با تلفن و پیامک و یا دیدار حضوری، باعث می شود خبرنگاران با همدیگر در تعامل بیشتر و تبادل و گردش سریعتر اطلاعات باشند. این کار باعث می شود که اگر خبر و مطلب قابل توجهی باشد، با سرعت بیشتری فراگیر شده و به دست مخاطبان برسد. یعنی به اصل توجه به مخاطب و گردش آزاد اطلاعات، خدمت می کند.

 

جنبه منفی و چالشی آن، مسئله فیلتر کردن برخی از اخبار است. متاسفانه می بینیم بعضا به دلیل دوستی و آشنایی خبرنگاران با یکدیگر برخی از مطالب، به فیلتراسیون قبل از انتشار دچار می شود. نمونه آن، چندی پیش در یکی از شبکه های اجتماعی، اتفاق افتاد. خبرنگارانی که با همدیگر تعامل، دوستی و آشنایی داشتند به این نتیجه رسیدند به یک خبر خاص، به دلایل غیر رسانه ای، توجه نکنند و آن را فیلتر کنند. هر چند ما در مقام درستی یا ندرستی استدلال آنها نیستیم، ولی ناگفته پیداست هر دلیلی که جلوی نشر و گردش آزاد اطلاعات و اخبار را بگیرد، یک چالش و جنبه منفی برای مخاطبان محسوب می شود.

 

آیا قبل از یک نشست خبری لازم است خبرنگاران نسبت به نوع انتشار خبر با یکدیگر توافقاتی داشته باشند؟

 

والا به این سن رسیدم، نشنیدم خبرنگاران رسانه های مختلف (نه اعضای یک تیم خبری از یک رسانه) قبل از نشست خبری با همدیگر هماهنگ کنند چطور سر سوژه بریزند و یا چطور او را دوره کنند و یا چطور منتشر کنند؟ اگر چنین کاری شود از نظر اینجانب حرفه ای نیست. چون سوژه که بره گمشده راعی نیست که گرگها دوره اش کنند و با شگرد هماهنگ شده، کارش را بسازند.

 

از سوی دیگر، درباره زمان انتشار خبر، تصور می کنم باید به سیاستهای رسانه ای نگاه کرد و البته نوع رسانه. اگر در یک نشست خبری، خبرنگاری از یک هفته نامه یا ماهنامه حضور داشته باشد، نمی توان توافق کرد همه با هم، مطالب را منتشر کنند. از دیگر سو، انتشار مطالب تکراری درباره یک موضوع یا نشست خبری، ممکن است با سیاستهای رسانه ای متبوع هر خبرنگار حاضر در آن نشست، مغایر باشد و نباید روابط عمومی و یا سایر خبرنگاران انتظار داشته باشند در یک آن، همه چیز با همدیگر منتشر شود. گاهی رسانه ها ترجیح می دهند با توالی زمانی معینی، باکسهای خبری خود در یک موضوع را نشر دهند و نمی توان آنها را از این بابت سرزنش کرد.

 

 

آیا در برنامه هایی که خبرنگار به همراه داریم روابط عمومی مجاز است برای نوع پوشش خبری برنامه، برای خبرنگارن خط مشی و باید و نباید مشخص کند؟

 

این جواب واضحی دارد. در ماده ۴ قانون مطبوعات آمده: هیچ مقام دولتی و غیر دولتی حق ندارد برای چاپ مطلب یا مقاله‌ای در صدد اعمال فشار بر مطبوعات بر آید و یا به سانسور و کنترل‌نشریات مبادرت کند. تصور می کنم روابط عمومی هم از اطلاق “مقام دولتی و غیر دولتی” بیرون نیست.

 

روابط عمومی در نشست های خبری که خبرنگاران ضعف اطلاعاتی و کمبود سوال دارند چه کمکی به سازمان و خبرنگاران می تواند داشته باشد؟

 

روابط عمومی با توجه به وظیفه اصلی خود درباره شفاف سازی نگرش مردم نسبت به سازمان متبوعش، اگر قصد دارد از نشست خبری خود، بهتر سود ببرد، می تواند خبرنگاران ضعیف و کمبود دار (از لحاظ پرسش) آنطور که خودش دوست دارد، آگاه نماید. البته تاکنون خبرنگاری ندیده ام که ضعیف است و یا کمبود سئوال دارد. چون اگر اینطور باشد، یا او خبرنگار حوزه ای نیست که در آن پا گذاشته و یا خبرنگار نیست. شغل دیگری دارد و اشتباه در این بین بُر خورده است. خیلی به او نمی توان سخت گرفت.

نویسنده:

تاریخ:

نوشتهٔ بعدی
روابط عمومی و مسئله ای به نام گرامی داشت مناسبت های فرهنگی
نوشتهٔ پیشین
روابط عمومی و اطلاع رسانی در بحران

نوشته‌های مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این فیلد را پر کنید
این فیلد را پر کنید
لطفاً یک نشانی ایمیل معتبر بنویسید.
برای ادامه، شما باید با قوانین موافقت کنید


× هفت = 14

فهرست